PUB

Colunistas

Kas lingua kriolu ta izisti na mundu?

Por: Marciano Moreira

Oji, N ta ben risponde es purgunta: ki kriolu ku ki kriolu ta izisti na mundu?

Sigundu Ethnologue, idison di 2021, ta izisti 92 lingua kriolu na mundu. Es sta agrupadu na 16 grupu, dipendendu di ses bazis leksikal, nomiadamenti kriolus di bazi leksikal arabi, olandes, ingles, franses, malaiu, purtuges, spanhol, etc.

N ta ben limia alguns di es 92 lingua kriolu sigundu ses agrupamentus. Na ta limia alguns lingua kriolu di es planeta, N ta da kes kriolu insular preferensia, pabia na ilhas o arkipelagus e ki normalmenti kriolus ten mas vitalidadi. Ale-s: – Kriolus di bazi leksikal olandes, nu ten dizignadamenti na Giana i na Ilhas Virjen.

– Kriolus di bazi leksikal ingles, es ki e mas txeu. Es e 33, dizignadamenti kes kriolu ki ta papiadu nes ilhas o arkipelagus: Bahamas, Antikua i Barbuda, Granada, Giana, Trinidadi i Tobagu, Sanvisenti i Grenadinis, Ilhas Virjen, Surinan, Jamaika, Vanuatu, Avaí, Mikronezia, Ilhas Solomon, Papua Novu Gine, etc. Kriolu jamaikanu e provavelmenti 2º kriolu mas papiadu na mundu.

– Linguas kriolu di bazi leksikal franses, es e 11 i es ta papiadu nomiadamenti na kes ilha o arkipelagu li: Guadalupi, Giana, Aití, Santa Lusia, Maurisias, Riunion, Seixelis, Novu Kaleidonia, etc. Kriolu aitianu e kriolu ku mas falantis na mundu.

– Linguas kriolu di bazi leksikal malaiu, es e 14, mas Kabuverdianus ten poku familiaridadi ku teras undi es ta papiadu i, trokadu kel li, N ka sa ta limia ses nomis.

– Linguas kriolu di bazi leksikal purtuges, es e 13 i es ta papiadu nomiadamenti na: Kabu Verdi, Gine-Bisau, Kazamansa (na Senegal), San Tume i Prinsipi, Anu Bon (na Gine Ekuatorial), Makau, Malaka (na Malazia), India, Timor-Lesti, etc. India ten 2 kriolu. Na San Tume i Prinsipi, fora kabuverdianu, ten inda 3 kriolu: angolar, foru i prinsipensi.

– Linguas kriolu di bazi leksikal spanhol, es e 2, sendu di distaka kel di Filipinas.

Ethnologue ta klasifika papiamentu (papiadu na Kurasau, Bonairi i Aruba) komu lingua kriolu di bazi leksikal iberiku (istu e, bazi leksikal purtuges ku spanhol).

Sobri bazi leksikal, konven rialsa ma ten alguns lingua kriolu ki inisialmenti tenba un bazi leksikal i, dipos, trokadu substituison di kolonizador, ganha otu bazi leksikal. Kel li e kazu di alguns kriolu di Áfrika, ki inisialmenti tenba bazi leksikal purtuges i, dipos, ben ganha bazi leksikal ingles, istu e, kontese un rileksifikason di es kriolus. Otus kriolu tenba, na inisiu, un bazi leksikal i, ku tenpu, pasa ta ten influensia kumulativu di otus lingua leksifikador, sima e kazu di papiamentu ki, na inisiu, tenba bazi leksikal purtuges i, subsikuentimenti, pasa ta ten influensia di otus lingua, dizignadamenti lingua spanhol ku lingua olandes.

N uza Ethnologue komu fonti. Ethnologue e rivista di SIL International. SIL International (antis konxedu pa Summer Institute of Linguistics) e un organizason sientifiku di inspirason kriston i sen fins lukrativu. Se objetivu primariu e studu, dizenvolvimentu i dukumentason di linguas menus konxedu, vizandu traduson di Biblia. El ta izisti desdi 1934, se sedi e na Merka i el ten milharis di sientista di lingua. Purtantu, e un think tank na linguistika, e un autoridadi mundial.

Idison ki sirbi-m di fonti, ten es referensia: Eberhard, David M., Gary F. Simons, and Charles D. Fennig (eds.). 2021. Ethnologue: Languages of the World. Twenty-fourth edition. Dallas, Texas: SIL International. Link: https://tinyurl.com/y7rjqyqn

Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera

Publicada na edição semanal do jornal A NAÇÃO, nº 714, de 06 de Maio de 2021

PUB

PUB

PUB

To Top