PUB

Colunistas

Ensaio: Signifikadu i ortografia di nhonho

Por: Marciano Moreira*

Pa ominajia Nhonho Hopffer, difensor di nos lingua maternu i di se alfabetu ofisial, N ta ben papia di signifikadu i ortografia di palavra nhonho.

Na ultimu dia di 2022, more Frederico Hopffer Cordeiro Almada, mas konxedu pa Nhonho Hopffer. Nha amigu desdi tenpu di nos studus na paízis vizinhu (Juguslávia / Ruménia), undi el txiga di ba punde studantis kabuverdianu la na Skopje, Masedónia, grupu ki ta inkluiba nha pesoa. Nos amizadi ganha novu folgu nes ultimus 15 anu trokadu difeza di kauzas kumun, maxime nos lingua maternu i se alfabetu ofisial.

Ultimu tistimunhu di Nhonho Hopffer enkuantu difensor di nos lingua maternu i di se alfabetu ofisial sta patenti na entrivista ki el da rivista di munisipiu di Praia “Cult”, publikadu na se idison nº 5 di outubru di 2022 i republikadu, di es bes, na jornal dijital “Santiago Magazine” ( https://tinyurl.com/mrypd4ae ). Apenas kel parti di entrivista undi el ta difende nos lingua maternu i se alfabetu ofisial sta republikadu inda nes post di Manuel Veiga ( https://tinyurl.com/yc4p8cdk ).

Nhonho Hopffer, N ta prumete-bu kontinua es luta, pois: pa un banda, nos lingua e instrumentu di difeza di nos liberdadi, dignidadi i identidadi, i, pa otu banda, nos alfabetu ta liberta futurus jerason (li i na diaspura) di sofrimentu di dikora ortografia di milharis di palavra pa sisi!       

 Kuze ki e “nhonho”?

Sigundu disionariu di Napoleão Fernandes, antigamenti un di kes signifikadu di “nhonho” era titulu onorifiku di 1º fidju matxu di morgadu.

Li na nos tera di 1603 ti 1863, vigora un lei ki ta flaba ma 1º fidju matxu di morgadu era uniku erderu di morgadu. Di manera ki “nhonho” era un omi inpurtanti na verdadi. Era primeru nho, sima Napoleão Fernandes difini-l na kel parti di se disionariu sobri nos nomis. O inda, sima kriativamenti nos Prizidenti, José Maria Pereira Neves, fla na puema ki el ominajia Nhonho Hopffer: Nhonho Hopffer “e un Nho plural” ( https://tinyurl.com/4cw2d6zp ).

Es nominhu sirbi Frederico sima un luva: na verdadi, el foi un nobri nho! Gloria iternu!

E NhonhO o NhonhÔ?

(Na palavra [ ɲo-ˈɲo ], ultimu [ ɲo ] meste o ka meste asentu?)

Na nos lingua maternu skrebedu ku se alfabetu ofisial, “Nhonho” ka meste asentu trokadu susintamenti es razons:

A nivel mundial, normalmenti asentu ten 2 funson: 1º funson e di mostra silaba toniku na lugar inprivizivel; 2º funson e di mostra vugal abertu. Es 2º funson pode ser asesoriu (sima normalmenti ta kontise na purtuges) o autonomu (sima Jürgen Lang ta difende pa nos lingua maternu).

Di nhas observason, N konklui ma, na nos lingua, substantivus polisilabu ki ta finda ku “o” oral, normalmenti e agudu. Kel li ta dispensa uzu di asentu na “nhonho” pa 1º funson (mostra silaba toniku na lugar anormal).

Trokadu ikunumia i na anbitu di aprovason di ALUPEC a titulu sperimental, stratejia ki lejislador sujiri pa nu sigi, e kel li: pa grau di abertura di vugais “e” ku “o”, si ka ten asentu, bu debe supo ma es vugais e simifitxadu; si es vugais e simiabertu, bu ta po-s asentu agudu. Ora, na palavra “nhonho”, tudu 2 “o” e simifitxadu, istu e, “o” ker na 1º silaba ker na ultimu silaba e simifitxadu. Kel li ta dispensa uzu di asentu na “nhonho” pa 2º funson (mostra vugais “e” ku “o” simiabertu).

Konkluindu, trokadu es razons ki N limia li di riba, N ta difende ma nu debe skrebe “Nhonho” sen asentu na nos lingua. Inkumodadu ku anarkia na grafa se nominhu, Nhonho Hopffer pidi-m nha pariser. N da-l es pariser supra i el riaji 14H47 di dia 30-09-2022: “Obrigadu! Ben fundamentadu!” (sic)

*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera

Publicada na edição semanal do jornal A NAÇÃO, nº 802, de 12 de Janeiro de 2023

PUB

PUB

PUB

To Top