Por: Marciano Moreira
Na dia 9-12-2021, sai, nes benditu jornal “A Nação”, nha 1º ensaiu sobri libelu di Adalberto Silva (Betú) kontra alfabetu kabuverdianu ofisial (konfiri libelu lisin https://tinyurl.com/5x5h9kcw i nha 1º ensaiu lisin https://tinyurl.com/2sp8twsf). Na dia 13-12-2021, sai es replika di Betú https://tinyurl.com/yckm78yc na jornal “Expressodasilhas”. N ta ben kontinua analizi di es replika.
Ifetivamenti, na nha ensaiu intituladu “Betú ataka alfabetu kabuverdianu ofisial (V)” i publikadu nes benditu jornal na 10-03-2022, N dimonstra karater stapafurdiu di tezis ki Betú uza na se replika supra pa difende ma nos alfabetu ka e ofisial.
Na nha 1º ensaiu lisin https://tinyurl.com/2sp8twsf, N fla “Kes ki skrebe morna uzandu alfabetu purtuges, es uza es alfabetu pabia e es alfabetu li ki es nxinadu. Es ka faze-l ku intenson di stabelese un skrita sientifiku pa nos lingua, tantu mas ki normalmenti es era simi-analfabetu o tenba duminiu rudimentar di linguistika.” (sic)
Na se replika lisin https://tinyurl.com/yckm78yc, Betú fla: “Marciano, sobri scrita di criolo antes di Alupec, e particularmenti pa mornistas, ta qualifica di calapitchado e qualiquali, pamô, segundo el, era ‘prática di pessoas normalmenti semi-analfabeto’! N fica na dúvida si Eugénio Tavares era mornista ou semi-analfabeto!” (sic)
Primeru, Betú omiti es parti di nha afirmason “o tenba duminiu rudimentar di linguistika”. Sigundu, Betú ta ntende “normalmenti es era simi-analfabetu” komu ekivalenti a “Eugénio Tavares era simi-analfabetu”, pois el ta ba karapati apenas na Eugénio Tavares, sima ki apenas Eugénio Tavares e ki skrebe morna antis di Indipendensia. Manba Betú ka da referensia di nha ensaiu na se replika pa el pode faze es tipu di deturpason!?
N ta lenbra Betú ma palavra “normalmenti” ta aplikadu a fenomenus pa indika maioria di pertinentis kazu i non, 100% di kazus. Ora, e auto-evidenti ma maioria di pesoas ki ta skrebeba letras di morna antis di Indipendensia, era “simi-analfabetu o tenba duminiu rudimentar di linguistika”. Alias, N ka konxe ninhun Kabuverdianu lisensiadu na linguistika i ki kumesa invistiga nos lingua antis di Indipendensia; so N konxe 2 filolugu kabuverdianu ki kumesa invistiga nos lingua antis di Indipendensia (Baltazar Lopes i Dulce Almada).
Mas, ku frazi supra transkritu di Betú, objetivu prinsipal di Betú e mostra ma N sta eradu ti ki N fla ma skrita di nos mornistas antis di 1979 era kalapitxadu, kuakuali.
Oji, N sa ta ben da provas ma normalmenti kes ki ta skrebe nos lingua maternu ku bazi na regras ortografiku di skrebe purtuges, es ta ortografa nos lingua maternu kualikuali:
“Kes pesoa ki ten stadu ta skrebe na lingua kabuverdianu, es ten stadu ta ortografa di forma arbitrariu, sima da-s na kabesa.” (es afirmason sta na pajina 61, 1º§, di livru Proposta de Bases do Alfabeto Unificado para a Escrita do Cabo-Verdiano – Grupo para a Padronização do Alfabeto – IIPC, 2006). N ta lenbra leitor ma foi Guvernu ki Kalú sa ta lideraba e ki kontrata es “Grupo para a Padronização do Alfabeto” na 1993.
Dipos di es Grupu studa ortografia di mas di 2 dizena di skritoris na lingua kabuverdianu, el txiga konkluzon ma “kes ki uza alfabetu purtuges, es tenta adapta es alfabetu, kada un di se manera i kada un sen konsistensia” (konfiri na pajina 101, ultimu §, di livru supra sitadu). “Nu analiza ortografia di un mesmu autor na mas di un obra disel pabia ortografia di lingua kabuverdianu di un mesmu autor [ki uza alfabetu purtuges] ta varia di obra pa obra.” (konfiri na pajina 121, ultimu §, di livru supra sitadu).
Di pajina 99 ti 130 di livru supra sitadu ta dadu un monti di provas verifikavel ma skritoris di lingua kabuverdianu ki ta uza alfabetu purtuges ta ortografa kualikuali.
Afinal, na kenha ki nu debe akridita: na invistigadoris di nos lingua ki Guvernu di Kalú kontrata o na “axismu” di un leigu sima Betú?
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
Publicada na edição semanal do jornal A NAÇÃO, nº 760, de 24 de Março de 2022
