Por: Marciano
Lisin https://tinyurl.com/kv3e5777 , N da un rizumu di bazis (regras) di alfabetu kabuverdianu ki nos Guvernu dja aprova (a titulu sperimental atraves di Dikretu‑Lei nº 67/98, di 31/12/1998, i a titulu difinitivu atraves di Dikretu-Lei nº 8/2009, di 16/03/2009*).
Parti obrigatoriu di alfabetu kabuverdianu ofisial e so kel parti intituladu “BASES DO ALFABETO UNIFICADO PARA A ESCRITA DO CRIOULO CABO-VERDIANO”, istu e, so kel parti ki ta mostra ku kal sinal (letra) nu ta riprizenta kada son artikuladu ilimentar di nos lingua.
Es parti, na Dikretu-Lei nº 67/98 supra sitadu, sta ku es identifikason: “PRIMEIRA PARTE” (pajina 19). Na “SEGUNDA PARTE” (ku titulu “RELAÇÃO DO ALUPEC COM A ESCRITA”, pajina 21), “toma se a liberdade de propor algumas formas possíveis” di ortografia.
Purtantu, nu ta sigi 2º parti si nu kre.
Na priparason di kel ensaiu rifiridu na 1º paragrafu, N sigi 1º parti integralmenti i N sigi 2º parti parsialmenti. Pamodi? Nomiadamenti pabia N ta pensa ma nos lingua ka meste exsepson Y,
trokadu es razons:
I) Ka ten posibilidadi di un kriansa ka ntende o ntende mal un frazi pabia di uzu di i enkuantu
koordinativa di valor kopulativu. Istu e, ka ten nisisidadi rial, objetivu di uza y na lugar di i. Y ka ta traze ninhun benefisiu inkontestavel.
II) Dipos di nxina un kriansa di 6 anu ma, na nos alfabetu, ten un korispondensia biunivoku entri sons i letras, ta ser difisil pa faze-l ntende nisisidadi di es exsepson: son [i] ta riprizentadu di 2 manera (o ku letra “i” o ku letra “y”). Ifetivamenti, kriansa di 6 anu ta ten difikuldadi na ntende kuze ki e un konjunson kopulativu.
III) Ti ki bu nxina un kriansa ma nos alfabetu ta sigi prinsipiu “pa kada letra, un son; pa kada
son, un letra” i si, atu kontinuu, bu faze-l un ditadu (pa izenplu: Deta i kala boka!), provavelmenti el ka ta po y, mas sin, i.
IV) Ten otus letra ki ta riprizenta kategorias gramatikal spesifiku pa len di ses funson primariu (riprizenta un dadu son) sima, pa izenplu: e = N fla-l pa el kala, mas e ka kala // l = da-l un beju // m = dexa-m ketu na nha lugar // o = o bu ta fika ketu o N ta txuputibu // sinbulus (g = grama; l = litru; m = metru; etc.).
Purtantu, nada ka ta inpidi, similarmenti, letra i di riprizenta non so se funson primariu (son i), mas tanbe, palavra i (koordinativa di valor kopulativu).
V) Nen nu ka pode fala di forsa di tradison – y ka ta uzadu na purtuges enkuantu koordinativa
di valor kopulativu i nen nos nu ka tenba abitu di uza-l antis Kulokiu di Mindelu di 1979. Ka nu ben imita Spanhois, pa un ladu, sen benefisiu palpavel i, pa otu ladu, konplikandu vida di nos disendentis.
VI) Kualker exsepson ta iziji sforsu di mimorizason. Kualker exsepson e un kansera pa nos kriansas na futuru, e un fonti di erus. So ta justifika sakrifika-s ku un novu exsepson si es exsepson ta ivita un mal maior.
VII) Virtudis di alfabetu kabuverdianu sta na se kapasidadi di liberta nos susesoris di dikora pa
sisi.
V III) Dipos di analiza argumentus pro i kontra uzu di Y, Meza Rodondu pa Avaliason di ALUPEC 2008 (ki Guvernu organiza i undi staba 20 i tal partisipanti entri sientistas di lingua kabuverdianu, prufesoris di lingua kabuverdianu i utilizadoris formal di alfabetu kabuverdianu), pur unanimidadi prupo Guvernu pa dexa di sujiri uzu di Y komu konjunson kopulativu, pabia Y ta konstitui un violason ivitavel di prinsipiu: pa kada fonema un grafema i visiversa.
Npos, pa amor pa nos disendentis, ti ki nu prununsia [i], nu skrebe i!
_______________
* Es leis pode gravadu, di grasa i ku 1 klik so, rispetivamenti, na https://tinyurl.com/2xsjt5t7 i na https://tinyurl.com/tv9z29ed
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
